Comenius Museum en Mausoleum in Naarden

Het Comenius Museum in Naarden staat in het teken van het leven en het werk van de Tsjech Jan Ámos Komenský ook bekend als Comenius (1592-1670). Deze filosoof, theoloog en pedagoog bracht de laatste veertien jaar van zijn leven door in Amsterdam maar werd begraven in Naarden in de Waalse kapel nu het Comenius Mausoleum. Hij wordt gezien als de Tsjechische vader des vaderlands. Het vestingstadje Naarden ligt 23 kilometer zuid-oost van Amsterdam.

Comenius Museum: vaste expositie Mundus Comenii
Mundus Comenii, de wereld van Comenius, is de vaste expositie in het Comenius Museum en omvat vier thema's: religie, wetenschap, onderwijs en politiek. Acht panelen vertellen over het leven van Comenius, die wordt beschouwd als de vader van het moderne onderwijs. Hij is de 'uitvinder' van het leesplankje en was voorstander voor onderwijs aan zowel jongens als meisjes. De tentoonstelling is interactief. Teksten, beelden en geluid geven een overzicht van het leven en de verdiensten van Comenius. Het museum organiseert geregeld wisseltentoonstellingen met thema's die verband houden met Comenius. De bijschriften en audiotour bij de tentoonstelling zijn in het Nederlands, Engels en Tsjechisch.

Mausoleum
Vlak naast het museum is het mausoleum met het graf van Comenius in de kapel van een voormalig klooster. De inauguratie van het mausoleum vond plaats in 1937. De kapel is ingericht met glazen panelen, een koorhek met beelden en houtsbijwerk door Tsjechische kunstenaars. Elk jaar is er op 28 maart, Comenius' geboortedag, een kranslegging bij het graf.

Naarden als bedevaartsoord
De Tsjechen hebben grote waardering voor het feit dat dit mausoleum voor Comenius is opgericht. Alle Tsjechen kennen Naarden omdat op het Tsjechische bankbiljet van 200 CKZ de contouren van Naarden staan. Zijn afbeelding staat op de voorzijde van het biljet.

Comenius werd in 1670 begraven in Naarden. Toen Bohemen begin 20e eeuw eindelijk onafhankelijk werd, eerde men hem als nationale held en werd zijn graf een belangrijk bedevaartsoord voor Tsjechen. Tijdens het communistische regime gingen velen op pelgrimstocht naar Naarden: zijn graf was een symbool van hoop. Na de fluwelen revolutie van 1989 waren onder de eersten die een krans bij zijn graf legden Alexander Dubček, lid van de communistische partij en politiek leider van Tsjechoslowakije, en Václav Havel, de eerste president van een vrij Tsjechoslowakije.

Wie is Jan Ámos Comenius?
Comenius leefde het grootste deel van zijn leven in ballingschap, op de vlucht voor politieke en religieuze vervolging in Europa. Vanaf 1656, de laatste veertien jaar van zijn leven woonde hij in Amsterdam waar hij hoopte zijn project voor de verbetering van de mensheid te realiseren.

Comenius, ook bekend als Komenský, was de bisschop van een protestantse kerk, de Boheemse Broeders, waarvan de leden tot ballingschap waren gedwongen toen de Habsburgers het katholicisme aan Bohemen oplegden. De Broeders waren calvinisten en hadden veel contacten met de Nederlandse calvinistische kerken.

In de Nederlandse samenleving was Comenius echter beter bekend als auteur van taalonderwijsboeken. In zijn boek Orbis Sensualium Pictus, De Zichtbare Wereld in Afbeeldingen, was hij een van de eersten die afbeeldingen gebruikte om de moedertaal te onderwijzen. Onderwijs in die dagen was in het latijn. Dit was destijds revolutionair, evenals zijn idee dat alle kinderen, van beide geslachten en van alle sociale klassen, onderwijs moesten krijgen.

Volgens Comenius diende onderwijs een hoger doel: om wereldwijde vrede te bereiken, moest de mensheid heropgevoed worden. Vanuit het grachtenpand, Het Huis met de Drie Hoofden, Keizersgracht 123 in Amsterdam begon hij met het samenstellen en herschrijven van zijn pedagogische werken, met de steun van het stadsbestuur van Amsterdam dat hem de sleutel van de stadsbibliotheek gaf.

Comenius had zijn persoonlijke bibliotheek en vele kostbare manuscripten bij een brand verloren voordat hij uit zijn vorige ballingschap in Polen vluchtte. In Amsterdam vond hij de rust en de tijd om te werken aan wat zijn blijvende bijdrage aan zowel de filosofie als de pedagogiek zou worden.

Vanaf 1656 woonde Comenius in Amsterdam, waar 43 delen van zijn werken in druk verschijnen, ongeveer de helft van zijn totale oeuvre. Hij overleed 14 jaar later, na een langdurige ziekte, op 15 november 1670, en is begraven in Naarden.

Locatie en openingstijden
Het Comenius Museum en Mausoleum is in de vestingstad Naarden, 23 km zuid-oost van Amsterdam, te bereiken via de A1 en A10 of per trein.

Adres: Comenius Museum, Kloosterstraat 33, Naarden
Openingstijden: dinsdag t/m zondag 12.00 tot 17.00 uur ( 1 november - 1 maart tot 16.00 uur)

Lees ook: Het Comenius Museum in Praag
In dit museum wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste ontwikkelingen in het onderwijs in Tsjechie. Je ziet onder andere twee klaslokalen. Een zoals die er tijdens de Eerste Tsjechoslowaakse Republiek (1918-1938) er heeft uitgezien. De inrichting heeft veel overeenkomsten met klaslokalen in Nederland in de jaren 1950. Het tweede lokaal is uit de socialistische tijd (1948-1989) Ook hier veel overeenkomsten met Nederlandse klaslokalen. Landkaarten en wandplaten aan de muur, groen of zwart schoolbord dat opengeklapt kan worden.

Kunstwerken in het Mausoleum

1618 Comenius met zijn eerste vrouw en twee kinderen, in 1623 sterven zij aan de pest

1628 Comenius neemt afscheid van zijn vaderland

1641 Comenius' aankomst in Engeland

1656 Comenius vlucht na de brand van Lezno. Hij kan slechts enkele documenten redden

1670 Comenius' sterfbed met zijn zoon Daniel

Het houtsnijwerk is versierd met lindeboommotieven en de woorden 'Pravda Vitezi' de waarheid overwint, het eerste staatswapen van Tsjechoslowakije

Foto's Marianne Crone

Volgend artikel: Mauritshuis in Den Haag en het meisje met de parel